Một số giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố

Một số giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) có hiệu lực thi hành từ 01/01/2018 với nhiều quy định mới, tiến bộ, đã kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng BLTTHS năm 2003, trong đó đặc biệt là giai đoạn tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố. Theo đó chức năng thực hành quyền công tố (THQCT), kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố của Viện kiểm sát nhân dân cũng được sửa đổi, bổ sung phù hợp với Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014.

Tại Điều 159 BLTTHS năm 2015 quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực THQCT trong việc giải quyết nguồn tin về tội phạm như sau:

1. Phê chuẩn, không phê chuẩn việc bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, gia hạn tạm giữ; phê chuẩn, không phê chuẩn các biện pháp khác hạn chế quyền con người, quyền công dân trong việc giải quyết nguồn tin về tội phạm theo quy định của Bộ luật này.

2. Khi cần thiết, đề ra yêu cầu kiểm tra, xác minh và yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết nguồn tin về tội phạm thực hiện.

3. Quyết định gia hạn thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; quyết định khởi tố vụ án hình sự.

4. Yêu cầu Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra khởi tố vụ án hình sự.

5. Trực tiếp giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố trong các trường hợp do Bộ luật này quy định.

6. Hủy bỏ quyết định tạm giữ, quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định không khởi tố vụ án hình sự, quyết định tạm đình chỉ giải quyết nguồn tin về tội phạm và các quyết định tố tụng khác trái pháp luật của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.

7. Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác trong việc thực hành quyền công tố theo quy định của Bộ luật này nhằm chống bỏ lọt tội phạm, chống làm oan người vô tội.

Tại Điều 160 BLTTHS năm 2015 quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong việc tiếp nhận và kiểm sát việc giải quyết nguồn tin về tội phạm như sau:

1. Tiếp nhận đầy đủ tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố do cơ quan, tổ chức, cá nhân chuyển đến, tiếp nhận người phạm tội tự thú, đầu thú và chuyển ngay cho Cơ quan điều tra có thẩm quyền giải quyết.

2. Kiểm sát việc tiếp nhận, trực tiếp kiểm sát, kiểm sát việc kiểm tra, xác minh và việc lập hồ sơ giải quyết nguồn tin về tội phạm của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; kiểm sát việc tạm đình chỉ việc giải quyết nguồn tin về tội phạm; kiểm sát việc phục hồi giải quyết nguồn tin về tội phạm.

3. Khi phát hiện việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm không đầy đủ, vi phạm pháp luật thì yêu cầu Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thực hiện các hoạt động:

a) Tiếp nhận, kiểm tra, xác minh, ra quyết định giải quyết nguồn tin về tội phạm đầy đủ, đúng pháp luật;

b) Kiểm tra việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm và thông báo kết quả cho Viện kiểm sát;

c) Cung cấp tài liệu về vi phạm pháp luật trong việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm;

d) Khắc phục vi phạm pháp luật và xử lý nghiêm người vi phạm;

đ) Yêu cầu thay đổi Điều tra viên, Cán bộ điều tra.

4. Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giải quyết nguồn tin về tội phạm.

5. Yêu cầu Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra cung cấp tài liệu liên quan để kiểm sát việc giải quyết nguồn tin về tội phạm.

6. Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác trong kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm theo quy định của Bộ luật này.

Như vậy có thể thấy, BLTTHS năm 2015 đã quy định hết sức đầy đủ, chặt chẽ nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi THQCT, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm. Trong đó đáng lưu ý là việc BLTTHS năm 2015 đã quy định rõ hai chức năng của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn này là THQCT và chức năng kiểm sát, từ đó tạo hành lang pháp lý để ngành Kiểm sát nhân dân thực hiện tốt nhiệm vụ, quyền hạn theo luật định.

Nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong giai đoạn tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố đã được quy định đầy đủ, rõ ràng trong BLTTHS, tuy nhiên việc triển khai thực hiện để mang lại hiệu quả mới là vấn đề quan trọng để pháp luật đi vào thực tiễn, từ đó nâng cao vai trò, trách nhiệm của Ngành Kiểm sát nhân dân trong việc bảo vệ công lý, phòng ngừa ngăn chặn tội phạm, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, tổng kết quá trình thực tiễn tại đơn vị tôi xin đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác THQCT, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố để cùng trao đổi, nghiên cứu, cụ thể như sau:

– Quán triệt để cán bộ, Kiểm sát viên nắm vững, nâng cao nhận thức, vai trò, trách nhiệm của mình trong quá trình thực hiện chức năng THQCT, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm. Từ thực tiễn cho thấy vẫn còn tình trạng cán bộ, Kiểm sát viên chưa nhận thức đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn tiền khởi tố này, chưa vận dụng thực thi tốt chức năng công tố và chức năng kiểm sát, từ đó dẫn đến việc thiếu kiểm sát, xuôi chiều giao phó cho Cơ quan điều tra, không có định hướng xác minh, điều tra thu thập tài liệu chứng cứ ban đầu, có giá trị chứng minh cao và sẽ không khắc phục được trong giai đoạn sau. Vì chỉ khi nhận thức đúng, đầy đủ thì hành động mới hiệu quả, kịp thời. Do đó bản thân mỗi cán bộ, Kiểm sát viên phải nâng cao nhận thức, nắm vững, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi THQCT, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, theo định hướng mang tính nguyên tắc: Giai đoạn tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm càng chặt chẽ, khách quan, toàn diện thì giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố càng vững chắc về căn cứ, chứng cứ; giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố mà chặt chẽ, khách quan, toàn diện thì giai đoạn xét xử tuyệt đối không xảy ra oan sai, Tòa án tuyên không tội.

– Tăng cường công tác tiếp nhận, quản lý, phân loại nguồn tin về tội phạm. Theo quy định tại Điều 145 BLTTHS năm 2015, Điều 5 Thông tư liên tịch số 01/2017 ngày 29/12/2017 của liên ngành trung ương thì các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm gồm: Cơ quan điều tra; Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; Viện kiểm sát các cấp; Công an xã, phường, thị trấn, Đồn Công an, Trạm Công an; Tòa án các cấp; Cơ quan báo chí và các cơ quan, tổ chức khác. Còn riêng đối với kiến nghị khởi tố thì chỉ có Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát mới có trách nhiệm tiếp nhận. Như vậy có thể thấy BLTTHS, Thông tư liên tịch số 01/2017 quy định rất nhiều các đầu mối tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm. Do đó vấn đề đặt ra đầu tiên nhưng rất quan trọng đối với VKSND là phải nắm, quản lý, kiểm sát chặt chẽ việc tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố của các cơ quan, tổ chức nêu trên. Để thực hiện tốt nội dung này, VKS cần phải định kỳ hoặc đột xuất kiểm sát việc tiếp nhận, xử lý tin đảm bảo nếu là tố giác, tin báo về tội phạm thì khi tiếp nhận phải đúng trình tự, thủ tục, chuyển tin cho cơ quan có thẩm quyền giải quyết, thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát; kịp thời chấn chỉnh, kiến nghị kiểm điểm rút kinh nghiệm những vi phạm, thiếu sót trong công tác tiếp nhận tin.

Do các nguồn tin có nội dung và tính chất khác nhau, cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tiếp nhận tin nhiều đầu mối, nhận thức, đánh giá về tính chất, dấu hiệu về tội phạm khác nhau. Dẫn đến tình trạng thực tiễn có tố giác, tin báo nhưng để xác định có phải là tố giác, tin báo về tội phạm hay không còn nhiều quan điểm chưa thống nhất đối với từng vụ việc, từng cơ quan, tổ chức khi tiếp nhận tin. Vì vậy, VKS phải thể hiện vai trò chính trong giai đoạn này đó chính là phân loại tin. Tuy các đầu mối tiếp nhận tin nhiều nhưng đầu mối có thẩm quyền giải quyết chỉ có cơ quan điều tra và cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra như Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, Kiểm ngư, Lực lượng cảnh sát biển… trong đó thực tiễn cho thấy tập trung chủ yếu, cơ bản là ở đầu mối cơ quan điều tra. Vì vậy, VKS phối hợp chặt chẽ với cơ quan điều tra trong công tác phân loại tin, nếu xác định là tố giác, tin báo về tội phạm thì làm các thủ tục thụ lý, phân công để xác minh giải quyết theo quy định; nếu không phải là tố giác, tin báo về tội phạm thì chuyển cơ quan có thẩm quyền giải quyết theo quy định của pháp luật, tránh việc giải quyết không đúng thẩm quyền, thụ lý tràn nan gây tốn kém, lãng phí về nhân lực.

– Tăng cường công tố trong giải quyết nguồn tin về tội phạm: Theo Điều 159 BLTTHS năm 2015 thì chức năng công tố của VKS khi thực hiện trong quá trình tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm có nhiều nội dung, tuy nhiên đơn vị đánh giá chức năng công tố “Đề ra yêu cầu kiểm tra, xác minh và yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết nguồn tin về tội phạm thực hiện” là quan trọng nhất, các nội dung công tố khác đều xoay quanh hoặc là kết quả của việc thực hiện tốt chức năng công tố này, bởi lẽ yêu cầu kiểm tra, xác minh có từ khi tiếp nhận và xuyên suốt trong suốt quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, cụ thể như: ngay trong quá trình khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, Kiểm sát viên đã có quyền yêu cầu cơ quan điều tra thực hiện các nội dung cần xác minh, làm rõ; đối với đề nghị phê chuẩn việc bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, trước khi phê chuẩn VKS có quyền yêu cầu cơ quan điều tra làm rõ, bổ sung tài liệu, chứng cứ xét phê chuẩn; VKS chỉ trực tiếp giải quyết nguồn tin về tội phạm khi phát hiện cơ quan điều tra vi phạm pháp luật nghiêm trọng hoặc có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm mà VKS đã yêu cầu bằng văn bản nhưng không được khắc phục; các yêu cầu xác minh, làm rõ đã được cơ quan điều tra thực hiện sẽ là tiền đề vững chắc để VKS yêu cầu khởi tố vụ án hoặc trực tiếp khởi tố vụ án… Để thực hiện tốt chức năng công tố này, yêu cầu Kiểm sát viên phải trao dồi, học tập nâng cao trình độ lý luận, chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng đề ra yêu cầu, xác minh và yếu tố quan trọng hơn cả là phải nghiên cứu kỹ hồ sơ, tài liệu thu thập được, đề ra yêu cầu, yêu cầu bổ sung khi phát sinh tình tiết mới để sát với nội dung vụ việc, đảm bảo việc xác minh thu thập tài liệu, chứng cứ kịp thời, đầy đủ, khách quan, toàn diện để ra quyết định giải quyết có căn cứ, đúng quy định.

– Tăng cường Kiểm sát việc lập hồ sơ giải quyết nguồn tin về tội phạm của cơ quan điều tra: Sau khi phân loại ban đầu, trong quá trình xác minh, giải quyết, cơ quan điều tra tiến hành nhiều hoạt động tố tụng như khám nghiệm hiện trường; khám nghiệm tử thi; trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản; thu thập thông tin, tài liệu, đồ vật từ cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Điều tra viên được phân công có trách nhiệm lập hồ sơ giải quyết nguồn tin về tội phạm. Do đó, VKS phải kiểm sát chặt chẽ hoạt động tố tụng này nhằm đảm bảo đúng trình tự, thủ tục tố tụng, trong đó đặc biệt chú trọng việc trao đổi, chuyển tài liệu, chứng cứ mà cơ quan điều tra thu thập được cho Viện kiểm sát. Căn cứ khoản 5 Điều 88 BLTTHS năm 2015 quy định: Trong thời hạn 05 ngày kể từ ngày lập biên bản về hoạt động điều tra, thu thập, nhận được tài liệu liên quan đến vụ án mà KSV không trực tiếp kiểm sát thì cơ quan điều tra có trách nhiệm chuyển biên bản, tài liệu này cho Viện kiểm sát để kiểm sát việc lập hồ sơ vụ án. Vậy tài liệu xác minh trong giai đoạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố có áp dụng quy định này không, đây là nội dung cần có sự chỉ đạo, thống nhất của liên ngành cấp trên theo hướng khoản 5 Điều 88 áp dụng cả trong giai đoạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố.

– Tăng cường phối hợp với các ngành hữu quan: Như trên đã đánh giá, BLTTHS và Thông tư liên tịch số 01/2017 quy định nhiều đầu mối tiếp nhận nguồn tin về tội phạm, đồng thời nhiều quy định trong quá trình xác minh, giải quyết mang tính định hướng “mở”, do đó để thực hiện có hiệu quả, chặt chẽ về trình tự, thủ tục tố tụng, giải quyết đúng đắn nội dung các tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố đảm bảo các quyết định giải quyết nguồn tin về tội phạm có căn cứ, đúng pháp luật đòi hỏi các cơ quan, tổ chức bên cạnh việc thực hiện đúng chức năng, trách nhiệm của mình còn phải phối hợp tốt với các cơ quan hữu quan, trong đó VKS phải giữ vị trí trung tâm, trung tâm trong việc kiểm sát các đầu mối tiếp nhận nguồn tin; trung tâm trong việc phân loại các nguồn tin; trung tâm trong việc xác minh, giải quyết nguồn tin; và cuối cùng là việc ra quyết định giải quyết nguồn tin. Có thể thấy các giai đoạn này nếu chỉ cần thiếu chức năng kiểm sát thì đều dẫn đến hệ quả cả quá trình tố tụng vi phạm. Để VKS thực hiện tốt vai trò, trách nhiệm trên thì giải pháp mang tính hiệu quả thực tiễn cao đó chính là VKS chủ trì tổ chức ký các Quy chế phối hợp với các ngành hữu quan, như: Quy chế phối hợp giữa VKS và cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; Quy chế phối hợp giữa VKS và Công an các xã, phường, thị trấn trong nắm, tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm; Quy chế phối hợp giữa VKS và các cơ quan chức năng có liên quan như Thanh tra, cơ quan thuế, quản lý thị trường…, ngoài ra tùy từng đặc thù tình hình vi phạm pháp luật của địa phương, VKS chủ trì tổ chức ký Quy chế phối hợp với Cơ quan điều tra để giải quyết các tố giác, tin báo cụ thể như phối hợp tiếp nhận, giải quyết các vụ tai nạn giao thông đường bộ; Quy chế phối hợp giải quyết các tin báo, tố giác về hành vi gây thương tích… những Quy chế phối hợp này sẽ là cơ sở tăng cường phối hợp, giải quyết những khó khăn, vướng mắc giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.

– Kiểm sát chặt chẽ thời hạn và quyết định giải quyết nguồn tin về tội phạm: Thời hạn giải quyết nguồn tin về tội phạm được quy định rõ tại khoản 1 Điều 147 BLTTHS năm 2015, Điều 11 Thông tư liên tịch số 01/2017, theo đó quy định chung thời hạn giải quyết không quá 20 ngày, kể từ ngày có quan có thẩm quyền nhận được tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố. Đối với tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố có nhiều tình tiết phức tạp hoặc phải kiểm tra xác minh tại nhiều địa điểm thì có thể kéo dài thời hạn giải quyết nhưng không quá 02 tháng, nếu gia hạn được 01 lần không quá 02 tháng và do VKS quyết định. Trong thời hạn nêu trên, cơ quan có thẩm quyền giải quyết sẽ ra một trong các quyết định giải quyết: Quyết định khởi tố vụ án hình sự; Quyết định không khởi tố vụ án hình sự; Quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố. Do đó, VKS phải kiểm sát đồng thời cả hai nội dung này, đảm bảo về thời hạn và kết quả giải quyết, trong đó chú trọng việc ra quyết định giải quyết của cơ quan có thẩm quyền, đảm bảo việc xác minh thu thập tài liệu chứng cứ đầy đủ, khách quan, toàn diện. Để thực hiện hiệu quả, Kiểm sát viên phải phối hợp chặt chẽ với Điều tra viên được phân công cùng trao đổi, đánh giá, thống nhất, sau đó báo cáo lãnh đạo Cơ quan điều tra, lãnh đạo Viện kiểm sát trước khi ra quyết định, đối với các vụ việc phức tạp, khó đánh giá về chứng cứ, vụ việc dư luận xã hội quan tâm thì cơ quan điều tra và VKS phải tổ chức họp liên ngành để trao đổi, thống nhất, trong trường hợp cần thiết phải thỉnh thị lãnh đạo liên ngành cấp trên để giải quyết.

– Chú trọng công tác lập hồ sơ kiểm sát: Bên cạnh việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo luật định thì việc lập hồ sơ kiểm sát cũng giữ vai trò rất quan trọng, phục vụ tốt cho quá trình nghiệp vụ, bổ trợ cho việc ban hành các biện pháp tác động của VKS đối với các cơ quan hữu quan trong quá trình tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm như ban hành các yêu cầu, kiến nghị, quyết định tố tụng… do đó Kiểm sát viên được phân công phải thực hiện nghiêm túc việc lập hồ sơ kiểm sát theo đúng quy định, quy chế của Ngành.

Trên đây là một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác THQCT, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm của VKSND huyện Tiên Yên. Rất mong nhận được những trao đổi, đóng góp ý kiến của các đơn vị, cá nhân để hoàn thiện, thực hiện tốt hơn trong thời gian tới./.

                                              Lưu Văn Hưng – VKSND huyện Tiên Yên