VKSND tỉnh Quảng Ninh tăng cường kháng nghị phúc thẩm bản án dân sự, hôn nhân gia đình

VKSND tỉnh Quảng Ninh tăng cường kháng nghị phúc thẩm bản án dân sự, hôn nhân gia đình

Quảng ninh là một tỉnh biên giới với địa hình đồi núi, biển đảo đa dạng, có nhiều tiềm năng, thế mạnh về kinh tế. Ngay cả khi đợt dịch COVID năm 2019, 2020 bùng phát, nhiều hoạt động sản xuất, kinh doanh, giao thương kinh tế trong tỉnh vẫn được duy trì phát triển, trong đó phải kể đến hoạt động kinh doanh bất động sản được diễn ra sôi động hơn cả thời điểm tỉnh nhà chưa phát sinh đại dịch. Đi cùng với đó, nhiều vụ việc tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình với tính chất phức tạp, đông người không có chiều hướng giảm, đặc biệt là các vụ chia tài sản chung, chia thừa kế, tranh chấp hợp đồng liên quan đến đất đai chiếm phần lớn. Mặc dù vậy, Kiểm sát viên hai cấp luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm trong việc nghiên cứu bản án quyết định, tăng cường học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp, kinh nghiệm của cấp trên trong nhận diện vi phạm của bản án, quyết định, đã bám sát hệ thống các chỉ tiêu nghiệp vụ và tranh thủ chỉ đạo của cấp tỉnh, tham mưu lãnh đạo ban hành nhiều bản kháng nghị đạt chất lượng.

Năm 2021, tiếp tục thực hiện các Chỉ thị số 10/CT-VKSTC năm 2016, số 04/CT-VKSTC năm 2018 của Viện trưởng VKSND tối cao về tăng cường công tác kháng nghị phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ án hành chính, vụ việc dân sự, Nghị quyết chuyên đề số 86-NQ/BCSĐ ngày 5/11/2018 của Ban cán sự Đảng VKSND tỉnh Quảng Ninh; căn cứ vào chương trình, kế hoạch công tác năm 2021 của Vụ 9 VKSND tối cao. VKSND tỉnh Quảng Ninh đã xây dựng chương trình kế hoạch công tác năm 2021 và giao nhiệm vụ cho Phòng 9 chú trọng quan tâm đến các giải pháp nhằm tăng cường công tác kháng nghị phúc thẩm án dân sự, hôn nhân và gia đình gắn với hoạt động hướng dẫn các Viện kiểm sát cấp huyện trong nghiên cứu bản án, quyết định nhằm phát hiện vi phạm, tạo nguồn cho kháng nghị phúc thẩm.

Để công tác kháng nghị phúc thẩm đạt về số lượng, được cấp phúc thẩm chấp nhận hoặc cấp trên đồng tình ủng hộ, các Kiểm sát viên làm công tác kiểm sát án dân sự, hôn nhân và gia đình phải nhận thức đầy đủ về phạm vi, mục đích yêu cầu và các căn cứ để quyết định việc kháng nghị. Cụ thể:

Về phạm vi, mục đích của công tác kháng nghị phúc thẩm, tại Điều 278 BLTTDS quy định: Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp và cấp trên trực tiếp có quyền kháng nghị bản án sơ thẩm, quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự, quyết định đình chỉ giải quyết vụ án dân sự của Tòa cấp sơ thẩm để yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm giải quyết lại theo thủ tục phúc thẩm.

Tại mục III Hướng dẫn số 33 ngày 17/10/2019 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy định: có thể vận dụng quy định tại các Điều 309, 310 BLTTDS năm 2015 là căn cứ để Viện kiểm sát thực hiện thẩm quyền kháng nghị phúc thẩm, đó là:

Việc thu thập chứng cứ và chứng minh đã được thực hiện đúng, đầy đủ theo đúng quy định của BLTTDS, nhưng bản án sơ thẩm lại quyết định chấp nhận hoặc không chấp nhận yêu cầu khởi kiện, yêu cầu phản tố, yêu cầu độc lập của đương sự không đúng pháp luật, không phù hợp với chứng cứ, chứng minh đã được thu thập trong hồ sơ vụ án hoặc quyết định áp dụng án phí không đúng.

Ảnh: Phòng 9 triển khai thực hiện báo cáo án bằng phương pháp sơ đồ hóa

Khi phát hiện việc chưa thu thập đúng và đầy đủ chứng cứ và chứng minh nhưng bản án sơ thẩm đã quyết định chấp nhận hoặc không chấp nhận yêu cầu khởi kiện, yêu cầu phản tố, yêu cầu độc lập của đương sự không đúng pháp luật hoặc có vi phạm nghiêm trọng khác về thủ tục tố tụng ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, cần xác định đó là căn cứ để Viện kiểm sát thực hiện thẩm quyền kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm.

Có thể nói, vấn đề “kháng nghị” và “chất lượng kháng nghị” luôn được toàn ngành Kiểm sát quan tâm, chú trọng. Đặc biệt, trong các buổi hội nghị, hội thảo hướng dẫn nghiệp vụ, lãnh đạo toàn ngành luôn xác định đây là vấn đề trọng tâm cần đưa ra để tọa đàm, trao đổi thường xuyên nhằm giúp cho các đơn vị nghiệp vụ học tập, rút kinh nghiệm. Tuy nhiên, do trình độ của Kiểm sát viên cấp huyện còn chưa đồng đều, trong khi đây là loại vụ, việc khó, đòi hỏi mỗi cán bộ phải có nhiều kinh nghiệm nghiên cứu để nhận diện tốt vi phạm, nên vẫn còn một số thực trạng tồn tại ở một số Viện kiểm sát cấp huyện, đó là:

Việc chấp hành gửi một số bản án, quyết định của cấp huyện về Phòng nghiệp vụ Viện kiểm sát tỉnh còn chậm, dẫn đến việc một số bản án, quyết định có vi phạm nhưng cấp tỉnh hết thời hạn kháng nghị. Số ít bản án có sai sót nhưng không chuyển về cấp tỉnh nên cấp tỉnh không ban hành được kháng nghị; sự việc sai sót được phát hiện khi đương sự kháng cáo, cấp tỉnh thụ lý theo thủ tục phúc thẩm.

Nhiều vụ, việc cấp huyện chưa phát hiện hết hoặc chưa kịp thời các vi phạm để thực hiện quyền kháng nghị nên cấp tỉnh phải ban hành Quyết định kháng nghị. 

Vẫn còn có những bản án, quyết định ban hành chưa cụ thể, rõ ràng hoặc có vi phạm pháp luật nhưng không được phát hiện để ban hành kháng nghị, gây khó khăn cho giai đoạn thi hành án.

Việc trao đổi thông tin giữa Kiểm sát viên cấp huyện với cấp trên (các lãnh đạo phòng và Kiểm sát viên cấp tỉnh) còn có mức độ, không thường xuyên nên đã phần nào hạn chế khả năng tự học hỏi của cán bộ câp huyện trong công tác kiểm sát án dân sự, hôn nhân và gia đình.Để khắc phục được những tồn tại, vướng mắc nêu trên, ngay từ đầu năm công tác 2021, Viện kiểm sát nhân dân dân tỉnh Quảng Ninh đã xây dựng Chương trình công tác, xác định nhiệm vụ trọng tâm của năm là:“Tiếp tục đầu tư về mọi mặt nhằm nâng cao chất lượng kiểm sát việc giải quyết án dân sự, hành chính”.

Muốn nâng cao hơn nữa chất lượng kiểm sát án dân sự, hôn nhân và gia đình, Phòng 9 đã đề ra nhiều giải pháp, trong đó Tăng cường công tác kháng nghị phúc thẩm án dân sự, hôn nhân và gia đình cho cả hai cấp kiểm sát gắn với hoạt động hướng dẫn các Viện kiểm sát cấp huyện  là một trong những giải pháp đem lại hiệu quả cao nhất cho hoạt động kiểm sát án dân sự năm 2021.

Theo số liệu 11 tháng của năm 2021, hai cấp đã ban hành được 43 kháng nghị, trong đó Phòng 9 đã ban hành 14 kháng nghị, cấp huyện ban hành 29 kháng nghị (không giảm so với cùng kỳ này năm ngoái). Đáng lưu ý, tỷ lệ án do cấp tỉnh hướng dẫn các Viện kiểm sát cấp huyện ban hành giảm xuống còn 23 trên tổng số 28 vụ cấp huyện kháng nghị phúc thẩm (giảm 18% ). Nguyên nhân do: sau khi được cấp tỉnh phối hợp cùng nghiên cứu bản án, quyết định, một số Kiểm sát viên thuộc các đơn vị cấp huyện đã tiến bộ trọng việc tự phát hiện vi phạm và tham mưu lãnh đạo ban hành kháng nghị đạt chất lượng (Hạ Long: 04 vụ, Đông Triều: 01 vụ) nên số vụ kháng nghị được Phòng nghiệp vụ hướng dẫn đã giảm xuống chỉ có 23/28, tỷ lệ hướng dẫn giảm từ 100% năm 2020 xuống còn 82% năm 2021. Chất lượng kháng nghị được duy trì mức tốt, hầu hết các vụ án có kháng nghị được cấp phúc thẩm sửa, hủy án chấp nhận một phần hoặc toàn bộ kháng nghị; không có vụ nào bị cấp phúc thẩm hủy, sửa do lỗi của Kiểm sát viên; Viện kiểm sát rút kháng nghị 03 vụ chỉ với lý do đương sự từ chối bảo vệ quyền lợi; Tòa án giữ nguyên án sơ thẩm 01 vụ có kháng nghị về thu thập chứng cứ, do cấp phúc thẩm đã chấp nhận khắc phục vi phạm.

Giải pháp Tăng cường công tác kháng nghị phúc thẩm án dân sự, hôn nhân và gia đình cho cả hai cấp kiểm sát gắn với hoạt động hướng dẫn các Viện kiểm sát cấp huyện bao gồm các nội dung:

Một là: Kiểm sát tốt các bản án, quyết định của Tòa án hai cấp nhằm kịp thời phát hiện được các vi phạm nghiêm trọng, cụ thể:

Phòng 9 tham mưu cho lãnh đạo Viện ban hành văn bản quán triệt tới 13 đơn vị cấp huyện về việc gửi bản án, quyết định của Tòa án đến VKS cấp trên. Ngay sau khi tham gia kiểm sát xét xử, Kiểm sát viên cấp huyện cần gửi ngay qua hòm thư công vụ kết quả xét xử và Phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa sơ thẩm (theo mẫu ban hành kèm theo Quyết định số 204/QĐ- VKSTC ngày 01/6/2017 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao) về cấp tỉnh để Phòng nghiệp vụ nắm danh sách đầu việc. Kiểm sát viên Phòng 9 được phân công theo dõi địa bàn cần vào sổ theo dõi bản án, quyết định của các VKS cấp huyện sẽ chuyển đến phòng theo quy chế nghiệp vụ; hàng tuần tiến hành rà soát các bản án, quyết định chưa gửi sẽ đôn đốc các đơn vị cấp huyện về việc gửi bản án, quyết định.

Đối với các trường hợp VKS không tham gia phiên tòa, hàng tháng phòng nghiệp vụ tiến hành đối chiếu với bộ phận thống kê của Văn phòng tổng hợp để theo dõi và rút kinh nghiệm về việc gửi bản án, quyết định của các đơn vị cấp huyện.

Các đơn vị cấp huyện cũng tiến hành đôn đốc Tòa án sớm chuyển bản án, quyết định sang Viện kiểm sát để đảm bảo đúng thời hạn luật định (10 ngày) để xem xét kháng nghị (nếu có) tránh để lọt bản án có vi phạm bị cấp phúc thẩm, giám đốc thẩm sửa, hủy không có kháng nghị của Viện kiểm sát.

Hai là: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong báo cáo án và quản lý án dân sự, hôn nhân và gia đình.

Thực hiện chỉ đạo của Lãnh đạo VKSND tỉnh Quảng Ninh, trong năm 2021, Phòng 9 và các đơn vị cấp huyện đã triển khai ứng dụng báo cáo án bằng phương pháp tổng hợp sơ đồ hóa và trình chiếu, áp dụng đối với một số vụ việc tranh chấp phức tạp, đông người. Việc ứng dụng này đã giúp rút ngắn thời gian cán bộ tổng hợp báo cáo và thời gian lãnh đạo nghe báo cáo, quyết định việc kháng nghị.

Đồng thời, hai cấp cũng triển khai thực hiện sổ điện tử (ứng dụng phần mềm Excel) theo dõi việc chuyển bản án, quyết định của các đơn vị cấp huyện. Thông qua đó đã phát hiện được nhiều bản án, quyết định VKS cấp huyện chuyển thiếu, chậm để đôn đốc các đơn vị thực hiện việc chuyển bản án, quyết định đến VKS tỉnh được kịp thời.

Ba là: Phòng nghiệp vụ cần sát sao, hướng dẫn cấp huyện trong việc nhận dạng, phát hiện vi phạm của bản án, quyết định.

Các bản án, quyết định của đơn vị cấp huyện ngay sau khi nhận được phải sao chụp chuyển qua hòm thư công vụ của Phòng nghiệp vụ. Ngay sau khi nhận được bản án, quyết định cả kiểm sát viên VKS cấp huyện và kiểm sát viên của Phòng nghiệp vụ cùng đồng thời nghiên cứu. Qua hình thức này, Phòng đã kịp thời hướng dẫn, hỗ trợ VKS cấp huyện trong việc phát hiện các dạng vi phạm, đặc biệt là các dạng vi phạm mới phát sinh. Từ đó, VKS cấp huyện kịp thời kháng nghị được đối với những bản án, quyết định có vi phạm.

Tổ chức tập huấn nghiệp vụ công tác kiểm sát vụ việc dân sự, hôn nhân gia đình, qua đó chỉ ra những kinh nghiệm của thông qua kiểm sát bản án, quyết định dân sự, hôn nhân gia đình. Chú trọng bổ sung dạng vi phạm mới như: vi phạm liên quan đến quyền yêu cầu của chấp hành viên, án phí đối với vụ án tranh chấp hợp đồng đặt cọc… để các kiểm sát viên làm công tác kiểm sát vụ việc dân sự, hôn nhân gia đình có thêm kỹ năng phát hiện vi phạm để tăng cường công tác kiến, kháng nghị và thực hiện quyền yêu cầu trong thời gian tới.

Bốn là: Kháng nghị của Viện kiểm sát cấp dưới phải được Phòng 9 Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh chỉnh sửa, thông qua trước khi ban hành.

Mặc dù kháng nghị ngang cấp do Viện kiểm sát cấp dưới ban hành, nhưng người bảo vệ quan điểm kháng nghị lại do Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh thực hiện tại phiên tòa phúc thẩm. Hơn nữa, tại phiên tòa xét xử, Kiểm sát viên còn phải thực hiện tranh luận với các đương sự về nội dung kháng nghị. Do đó, để tránh trường hợp Viện kiểm sát hai cấp phải rút kháng nghị do kháng nghị không có căn cứ và giúp cho Kiểm sát viên cấp tỉnh sự tự tin, chủ động khi tranh luận bảo vệ kháng nghị, cấp tỉnh cần xem xét chỉnh sửa cho cấp huyện bản kháng nghị, đảm bảo căn cứ lập luận vững chắc, mang tính thuyết phục.

Năm là: Nội dung bản kháng nghị phải đảm bảo về hình thức và nội dung mang tính pháp lý cao.

Để xây dựng bản kháng nghị có chất lượng, Viện kiểm sát cần áp dụng nghiêm túc mẫu kháng nghị theo quy định số 204/QĐ-VKSTC ngày 01/6/2017 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, đảm bảo đúng kết cấu bao gồm các phần: Nhận thấy, Xét thấy và Quyết định.

Phần Nhận thấy, phải nêu bật được quan điểm khởi kiện của nguyên đơn, quan điểm  của bị đơn, những đề nghị của người có quyền lợi liên quan, kết quả án tuyên.

Phần Xét thấy, Kiểm sát viên phải đưa ra những lập luận, đánh giá xác định những vi phạm của bản án, quyết định trên cơ sở viện dẫn điều luật cụ thể và chỉ rõ những sai sót, vi phạm của bản án.

Phần quyết định phải thể hiện được quan điểm đề nghị của Viện kiểm sát kháng nghị một phần hay toàn bộ bản án.

Có thể nói, năm 2021 thực sự là một năm với rất nhiều khó khăn, thử thách do những hệ quả của đại dịch COVID. Mặc dù không bị giãn cách xã hội theo các Chỉ thị 15 và 16 của Thủ tướng Chính phủ, nhưng với tính chất phức tạp của vụ án tranh chấp dân sự, rất nhiều phiên tòa bị hoãn, bị kéo dài thời hạn giải quyết do đương sự, người bảo vệ quyền lợi hoặc người đại diện ủy quyền cho đương sự không có mặt tại phiên tòa vì bất khả kháng (họ đang ở vùng dịch hoặc chưa tiêm đủ vacxin…), đã làm giảm tỷ lệ án giải quyết của Tòa án hai cấp tỉnh Quảng Ninh. Nhưng với sự quyết tâm thực hiện các giải pháp tăng cường của Viện kiểm sát hai cấp, vào thời điểm gần kết thúc năm công tác, toàn ngành kiểm sát Quảng Ninh đã hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ: kiểm sát 100% các bản án, quyết định dân sự, hôn nhân và gia đình chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án; phân công và gắn trách nhiệm cho Kiểm sát viên cấp tỉnh với từng đơn vị cấp huyện theo địa bàn; cấp tỉnh đồng hành với các Viện kiểm sát cấp huyện trong nghiên cứu bản án, quyết định dân sự, hôn nhân và gia đình nhằm phát hiện các vi phạm của Tòa án trong quá trình giải quyết vụ việc; ban hành kháng nghị có căn cứ, đúng pháp luật và kịp thời; kháng nghị đã ban hành đều đạt hiệu quả, chất lượng.

Cho dù đã có rất nhiều thành tích nổi bật trong việc Tăng cường công tác kháng nghị phúc thẩm gắn với hoạt động hướng dẫn các Viện kiểm sát cấp huyện, nhưng Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh vẫn xác định kiểm sát án dân sự, hôn nhân và gia đình luôn là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài. Do đó, trong thời gian tới, các cấp kiểm sát cần chú trọng đưa ra nhiều giải pháp hơn nữa về tăng cường công tác kháng nghị, hướng dẫn nghiệp vụ kết hợp với đào tạo tại chỗ, nhằm giúp cho toàn thể cán bộ, kiểm sát viên những kỹ năng nhận diện phát hiện vi phạm và ban hành kháng nghị, góp phần đưa công tác kiểm sát án dân sự của tỉnh Quảng Ninh đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay.   

Nguyễn Thị Thu Hòa- Phòng 9 VKSND tỉnh Quảng Ninh