Những vấn đề rút ra từ thực tiễn giải quyết một số vụ án ma tuý trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh

Tỉnh Quảng Ninh nằm ở phía Đông Bắc của Tổ quốc, có đường biên giới chung với Trung Quốc, có cửa khẩu quốc tế và nhiều cửa khẩu quốc gia, hải cảng, khu du lịch, khu công nghiệp than lớn nhất cả nước. Mật độ dân cư đông, số lượng người nhập cư và lao động ngoại tỉnh nhiều. Toàn tỉnh có nhiều địa điểm kinh doanh các dịch vụ nhạy cảm như khách sạn, nhà nghỉ, KARAOKE, quán Bar, vũ trường… do đó tình hình tội phạm luôn tiềm ẩn phức tạp, nhất là nhóm tội phạm về ma tuý. Trong nhiều năm trở lại đây, tỉnh Quảng Ninh được xem là tuyến và địa bàn trọng điểm được các đối tượng phạm tội lựa chọn là điểm trung chuyển mua bán, tàng trữ, vận chuyển trái phép chất ma tuý, nhiều đường dây phạm tội xuyên quốc gia, đông người tham gia có tính chất chuyên nghiệp cao được hình thành, phương thức, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi, xảo quyệt. Ma tuý (heroine) được vận chuyển bằng nhiều phương tiện, đường bộ, đường thủy từ nước ngoài như Lào, Campuchia vào Việt Nam. Qua quá trình điều tra các vụ án ma túy cho thấy nguồn gốc ma túy đều từ các tỉnh ngoài đưa về tỉnh Quảng Ninh để tiêu thụ, phần lớn là từ các tỉnh Hải Dương, Hà Nội, Hải Phòng và một số ít từ các tỉnh phía Tây Bắc thông qua các đối tượng lao động ở đây đến làm việc tại các dự án, khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh. Trung bình mỗi năm Viện kiểm sát hai cấp của tỉnh Quảng Ninh phải giải quyết trên 600 vụ án về ma tuý, phần đông các đối tượng phạm tội ở các vụ án đều là người tỉnh ngoài như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Giang, Bắc Ninh, Sơn La, Hòa Bình… Các đối tượng phạm tội có mối quan hệ phức tạp, đa số đã đi cải tạo về tội ma tuý, có đối tượng là người Việt Nam hiện sinh sống ở Trung Quốc, hoặc là phụ nữ lấy chồng người nước ngoài, có hoàn cảnh khó khăn bị rủ rê lôi kéo vào con đường mua bán vận chuyển trái phép chất ma tuý.

Trong thời gian vừa qua, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã xuất hiện nhiều vụ án về ma túy, thu giữ nhiều loại ma túy “núp bóng” pha trộn, đóng gói dưới dạng thực phẩm, đồ uống, với các tên gọi đa dạng, như “nước dâu”, nước nho”, “Bánh cần”, thuốc lá điện tử “Pod chill”, các loại thảo mộc có chứa chất ma túy mới ADB-BUTINACA… gây khó khăn cho việc phòng ngừa đấu tranh với tội phạm, tệ nạn ma túy, nhất là công tác tuyên truyền phòng ngừa.

Đã có những vụ việc sử dụng ma túy thụ động xảy ra trên địa bàn do người sử dụng không biết trong các chất đưa vào cơ thể bằng đường ăn uống và đường hút đã bị pha trộn các chất ma túy. Loại ma túy này thường được đóng gói dưới dạng sản phẩm, bao bì dễ bắt mắt, thu hút sự tò mò, hiếu kì. Một số loại có chứa chất ma túy được sản xuất, đóng gói có phép của cơ quan chức năng ở một số nước trên thế giới, sau đó được các đối tượng lợi dụng lén lút mang vào Việt Nam phát tán sử dụng.

Tội phạm, vi phạm pháp luật về ma túy liên quan đến học sinh, sinh viên vẫn có diễn biến phức tạp. Qua công tác đấu tranh phát hiện nhiều đối tượng là học sinh phạm tội tàng trữ, mua bán, tổ chức sử dụng trái phép ma túy. Trong khi đó, việc phòng chống ma túy tổng hợp tấn công học đường rất khó khăn do nhiều bạn trẻ coi đây là một trào lưu, thể hiện đẳng cấp, chất chơi mà không quan tâm tới tác hại của loại ma túy này. Ma túy tổng hợp với những cái tên tưởng chỉ là một loại thực phẩm, hấp dẫn, vô hại nhưng thực tế tác hại khôn lường. Do đó, không chỉ phụ huynh mà nhà trường cũng rất lo lắng. Nhất là khi các đối tượng xấu với phương thức thủ đoạn tinh vi rất khó nắm bắt, bất cứ học sinh nào cũng có thể trở thành nạn nhân, kế cả học sinh ngoan. Thời gian qua, ngành cũng đã chỉ đạo các nhà trường đưa việc cảnh báo tác hại của các loại ma túy vào trương trình ngoại khóa để các em học sinh nhận diện, phòng tránh. Tuy nhiên thời gian học sinh học văn hóa là chủ yếu nên quan trọng nhất vẫn là các em tự nâng cao nhận thức, trang bị kiến thức để chủ động bảo vệ bản thân.

Ma túy “núp bóng” thảo mộc dạng “Cỏ Mỹ”: đối tượng tẩm dung dịch có chứa chất ma túy ADB-BUTINACA vào thảo mộc rồi đóng gói thành loại thuốc lá gói “Tobaco”, thuốc lá điếu hiệu Hitton và pha dung dịch có chứa chất ma túy ADB-BUTINACA bơm vào cây thuốc lá điện tử POD…. Các đối tượng trong vụ án thông qua mạng xã hội (zalo, telegram…) liên kết với nhau hình thành các nhóm tội phạm mua bán trái phép chất ma túy ở các địa bàn khác nhau. Hình thức giao dịch chủ yếu thông qua hệ thống vận chuyển hàng hóa bằng ship COD, phần mềm… với “mặt hàng” là chất ma túy mới hiện đang được giới trẻ “ưa chuộng” (sử dụng hình thức thuốc lá điện tử, thảo mộc…)

1. Định hướng chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác giải quyết án ma tuý tại tỉnh Quảng Ninh:

Nhận thức được tầm quan trọng của công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma tuý trên một địa bàn nóng bỏng tội phạm về ma tuý ở tỉnh Quảng Ninh. Lãnh đạo Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh đã quán triệt, triển khai đến toàn thể Kiểm sát viên, cán bộ trong toàn tỉnh các Kế hoạch của Ban chỉ đạo các chương trình phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội, Viện kiểm sát nhân dân tối cao về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống và kiểm soát ma túy định hướng đến năm 2030 trong ngành kiểm sát Quảng Ninh. Quán triệt và thực hiện nghiêm túc các chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phòng, chống ma tuý. Xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm mà toàn ngành Kiểm sát phải thực hiện, đặc biệt là công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử các vụ án về ma tuý phải xử lý nghiêm minh, kịp thời để phục vụ công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm ma tuý.

Căn cứ chỉ đạo của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, hàng năm, Phòng 1 đều tham mưu cho Lãnh đạo Viện kiểm sát tỉnh xây dựng Kế hoạch thực hiện Chương trình, mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy để tổ chức quán triệt tới các Viện kiểm sát cấp huyện, thành phố, thị xã cũng như các cán bộ, Kiểm sát viên trong đơn vị nghiêm túc thực hiện. Trên cơ sở đó, các cấp ủy Đảng, lãnh đạo Viện kiểm sát nhân dân hai cấp đã xây dựng kế hoạch, chương trình hành động để triển khai thực hiện một cách nghiêm túc, đặt nhiệm vụ phòng, chống tội phạm, đặc biệt là tội phạm ma tuý là một trong những chương trình lớn xuyên suốt cả nhiệm kỳ gắn với nhiệm vụ chính trị của địa phương. Kịp thời đề xuất các giải pháp cụ thể trong phòng, chống ma túy ở từng giai đoạn, nhất là các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phòng ngừa, ngăn chặn ma túy.

Tại cơ quan Viện kiểm sát tỉnh Quảng Ninh, từ năm 2019 Lãnh đạo Viện kiểm sát tỉnh đã chủ trì ký Quy chế phối hợp với 7 ngành: Công an, Bộ đội Biên phòng, Hải quan, Quản lý thị trường, Thuế, Thanh tra nhà nước cùng cấp về phân loại, giải quyết tố giác, tin báo tội phạm; Đồng thời chỉ đạo Viện kiểm sát cấp huyện, thị và thành phố đồng loạt ký Quy chế phối hợp với các ngành chức năng tại địa phương. Theo đó các ngành này chủ động thông báo cho Viện kiểm sát nắm được các tố giác, tin báo tội phạm phát sinh trên địa bàn. Toàn ngành tập trung làm tốt công tác kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, đặt ra mục tiêu phấn đấu giải quyết trên 90% tố giác, tin báo tội phạm về ma túy; kiểm sát 100% các vụ án về ma túy ngay từ khi khởi tố. Kiểm sát chặt chẽ việc điều tra, đôn đốc và phối hợp với Cơ quan điều tra, tăng cường trách nhiệm thực hành quyền công tố trong việc điều tra và đẩy nhanh tiến độ điều tra các vụ án về ma túy, xử lý nghiêm minh kịp thời tội phạm về ma túy, đặc biệt là tội phạm ma túy có tổ chức, xuyên quốc gia. Ra quyết định truy tố đúng thời hạn trên 90% số các vụ án ma túy đã có kết luận điều tra đề nghị truy tố; đảm bảo truy tố bị can đúng người, đúng tội đạt trên 95%; tỷ lệ kháng nghị các loại án này được Tòa án cấp trên chấp nhận đạt trên 70%.

Chủ động phối hợp với Cơ quan điều tra, Tòa án trong việc xác định án trọng điểm và đưa xét xử trực tuyến (đưa ra xét xử truyền thanh đến các phường, xã) nhằm làm tốt công tác tuyên truyền pháp luật, giáo dục ý thức chấp hành pháp luật và trách nhiệm đấu tranh phòng, chống ma tuý trong nhân dân, phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.

Tổ chức tuyên truyền phòng chống ma túy đến 100% cán bộ, Kiểm sát viên Viện kiểm sát 2 cấp, qua đó đã tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của cán bộ, Kiểm sát viên trong đơn vị, thể hiện trực tiếp và cụ thể qua chất lượng công tác chuyên môn hàng năm cũng như công tác giáo dục bồi dưỡng bản lĩnh chính trị cán bộ, đảng viên.

Từ sự đổi mới, sáng tạo trong quản lý, chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo đơn vị, trong những năm qua chất lượng công tác kiểm sát nói chung và chất lượng công tác giải quyết án ma tuý nói riêng của ngành Kiểm sát Quảng Ninh được nâng lên rõ rệt; các chỉ tiêu công tác đều đạt kết quả cao so với yêu cầu đặt ra. Các vụ án ma tuý do Viện kiểm sát hai cấp giải quyết đều được truy tố đúng người đúng tội, không có trường hợp nào bị Toà án tuyên không tội. Ngành Kiểm sát Quảng Ninh mỗi năm đều là đơn vị dẫn đầu toàn ngành, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Qua công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử các vụ án về ma túy, đã cho thấy rằng: Để các vụ án ma túy được giải quyết thành công, đảm bảo theo đúng các quy định của pháp luật, bên cạnh công tác điều tra của Cơ quan điều tra, không thể thiếu được sự hiện diện của Viện kiểm sát, Kiểm sát viên trong suốt quá trình khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử. Sự phối hợp chặt chẽ của Viện kiểm sát và Kiểm sát viên với các Cơ quan tiến hành tố tụng đã làm cho các vụ án được giải quyết triệt để, đúng người đúng tội, không oan sai, bỏ lọt tội phạm.

2. Vai trò của Viện kiểm sát và Kiểm sát viên trong quá trình giải quyết các vụ án ma tuý

Các chuyên án, vụ án ma túy lớn thường là kết quả của nhiều năm, nhiều tháng theo dõi, tổng hợp, xâu chuỗi các hành vi phạm tội của các đối tượng cầm đầu trong các vụ án khác nhau hoặc bắt đầu từ một vụ án bắt quả tang. Quá trình điều tra đã phát hiện, làm rõ khởi tố hàng chục, hàng trăm bị can khác trên cơ sở lời khai của đồng phạm, lời khai nhân chứng khác (án truy xét), việc giải quyết toàn diện những vụ án này là vấn đề không hề đơn giản vì sự phức tạp cũng như tính chất mức độ rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng của mỗi vụ án. Chính vì vậy sự phối hợp của Viện kiểm sát, Kiểm sát viên luôn được xem là yêu tố quan trọng, giúp cơ quan điều tra, cơ quan xét xử có sự định hướng để giải quyết  đúng đắn các vụ án.

Đối với các vụ án ma tuý, đặc biệt là án ma tuý lớn, để giải quyết triệt để, toàn diện Kiểm sát viên phải lên kế hoạch để cùng Điều tra viên tham gia ghi lời khai  các đối tượng ngay từ ban đầu khi mới bắt nhằm làm rõ cụ thể, chi tiết về thời gian, địa điểm giao hàng, đặc điểm của người nhận hàng…; Bám sát các hoạt động thu thập chứng cứ và đấu tranh khai thác với các đối tượng đồng phạm; cùng các Điều tra viên nghiên cứu hồ sơ, phân loại đánh giá chứng cứ, sắp xếp theo từng nhóm các đối tượng liên quan trong các đường dây và nhóm tội phạm khác nhau. Việc nhận dạng qua ảnh, mối quan hệ giữa các đối tượng, những vấn đề cần làm sáng tỏ đều được Kiểm sát viên vừa trao đổi miệng vừa đề ra Yêu cầu điều tra chi tiết. Kiểm sát viên chủ động nghiên cứu tổng hợp toàn bộ diễn biến vụ án theo từng đường dây, từng vụ mua bán cụ thể, từ đó hình dung được toàn bộ vụ án một cách tổng thể nhất. Từ sự phối hợp chặt chẽ của Viện kiểm sát cũng như Kiểm sát viên trực tiếp thụ lý vụ án, Cơ quan điều tra đã thống nhất được diện bị can cần khởi tố, bắt tạm giam, quy kết được số lần vận chuyển, mua bán trái phép chất ma tuý; xác định và bắt kịp thời những đối tượng đủ chứng cứ, đối tượng nào chứng cứ yếu đều được khẩn trương củng cố và lựa chọn thời điểm thích hợp để bắt khẩn cấp, không để xảy ra việc đối tượng bỏ trốn, gây khó khăn cho công tác điều tra. Các chứng cứ thu thập được đảm bảo đúng trình tự, thủ tục do Bộ luật Tố tụng hình sự quy định. Vụ án điều tra đến đâu chứng cứ chắc đến đó, không phải làm đi làm lại nhiều lần, hạn chế thấp nhất tình huống bị can phản cung, đổ tội cho nhau.

 Khi thời hạn điều tra còn khoảng một tháng, Kiểm sát viên cùng Điều tra viên rà soát lại toàn bộ chứng cứ và thủ tục tố tụng của từng bị can để kịp thời phát hiện các thiếu sót và bổ sung hoàn chỉnh. Những trường hợp bị can thay đổi lời khai, không thống nhất trước sau hoặc bị can không nhận tội, Kiểm sát viên chủ động phối hợp với Điều tra viên phúc cung, ghi âm, ghi hình có âm thanh để làm căn cứ trước toà (trường hợp bị can có luật sư bào chữa thì việc ghi âm, ghi hình có âm thanh sẽ có cả sự tham gia của luật sư). Để kiểm tra tính khách quan, toàn diện, chính xác lời khai của các bị can, Kiểm sát viên thống nhất với Điều tra viên số bị can sẽ truy tố, số đối tượng phải tách ra tiếp tục điều tra làm rõ…

Với những cách làm hay, những nghiên cứu tỉ mỉ, kĩ lưỡng, vượt khó hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, những năm qua, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng ninh đã nhiều lần được Viện kiểm sát nhân dân Tối cao tặng Bằng khen cho tập thể và cá nhân các Kiểm sát viên thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử vụ án.

3. Những vấn đề rút ra từ thực tiễn giải quyết một số vụ án về ma tuý trên địa bàn

Trong quá trình giải quyết các vụ án cần thực hiện đúng các quy trình giải quyết vụ án hình sự mà Bộ luật Tố tụng hình sự, Thông tư liên tịch và Quy chế của Ngành đã quy định. Nắm và giải quyết các nội dung liên quan đến vụ án ngay từ giai đoạn kiểm sát tin báo tội phạm. Phân loại và áp dụng các biện pháp ngăn chặn phù hợp đối với các đối tượng.Thường xuyên tranh thủ sự quan tâm chỉ đạo của cấp ủy và sự phối hợp, ủng hộ của chính quyền địa phương và của các cơ quan chức năng trên địa bàn.

Xây dựng và tăng cường mối quan hệ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan tiến hành tố tụng, bao gồm quan hệ phối hợp trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành và mối quan hệ phối hợp trong hoạt động tác nghiệp để thực hiện nhiệm vụ chuyên môn; quan hệ phối hợp tốt có tác dụng hỗ trợ tích cực, giúp cho việc thống nhất quan điểm trong quá trình giải quyết vụ án cụ thể, giúp mọi hoạt động được tiến hành kịp thời, đồng bộ.

Đối với các vụ án lớn, được dư luận quan tâm, Lãnh đạo viện cần huy động trí tuệ tập thể, lựa chọn Kiểm sát viên có kinh nghiệm, năng lực và có tinh thần trách nhiệm cao; thành lập tổ công tác để giải quyết, tạo sức mạnh tổng hợp. Thường xuyên xin ý kiến chỉ đạo của cấp trên, tuyệt đối chấp hành nguyên tắc Thủ trưởng chế trong ngành Kiểm sát, Kiểm sát viên được giao kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử vụ án phải chịu trách nhiệm trước Lãnh đạo phòng, Lãnh đạo viện. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân nơi giải quyết vụ án phải chịu trách nhiệm trước Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp trên về toàn bộ công tác kiểm sát điều tra, truy tố, xét xử đối với vụ án.

Mỗi cán bộ, Kiểm sát viên khi được giao giải quyết vụ án cần thực hiện nghiêm túc chủ trương “Tăng cường công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với điều tra”. Nâng cao chất lượng đối đáp, tranh luận tại phiên toà. Thực hiện tốt yêu cầu chống oan, chống lọt tội phạm. Phát huy hết tinh thần trách nhiệm, bình tĩnh, thận trọng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Không ngừng tự học tập, nghiên cứu, trau dồi kiến thức liên quan đến hoạt động nghiệp vụ để tinh thông về pháp luật, có khả năng xử lý các tình huống phát sinh trong công tác, đáp ứng được yêu cầu đấu tranh tội phạm trong tình hình mới.

Để đảm bảo thường xuyên có nguồn cán bộ, Kiểm sát viên có đầy đủ kinh nghiệm, bản lĩnh trực tiếp giải quyết các vụ án lớn, lãnh đạo đơn vị cần thường xuyên nâng cao trình độ nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên bằng hình thức đào tạo tại chỗ hoặc thông qua các đợt tập huấn chuyên sâu, giờ pháp luật, phổ biến các kinh nghiệm công tác, nghiên cứu các văn bản pháp luật có liên quan, kịp thời thông báo các phương thức, thủ đoạn phạm tội mới. Thường xuyên chú trọng, tăng cường quản lý, giáo dục, rèn luyện về chính trị, tư tưởng, đạo đức bản lĩnh cho đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên, nhất là kỹ năng đấu tranh với tội phạm. Kịp thời biểu dương, khen thưởng những tập thể, cá nhân điển hình trong ngành làm tốt công tác phòng, chống tội phạm và tệ nạn ma túy. Kiểm điểm, rút kinh nghiệm kịp thời các tồn tại,thiếu sót trong công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử sơ thẩm án ma tuý.

Trên đây là một số kinh nghiệm trong giải quyết án ma tuý trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, hi vọng sẽ là những gợi ý cho các cán bộ, Kiểm sát viên khi giải quyết loại tội phạm này.